Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine İlişkin Kanun Teklifi 16 Aralık 2020 tarihinde Türk Büyük Millet Meclisi’ne sunulmuş ve Adalet Komisyonunda kabul edilmiştir. Şirketler Hukuku’nu yakından ilgilendiren söz konusu teklifin beraberinde getireceği durumların incelenmesi gerekmektedir. Özellikle anonim şirketler ve ortaklarına ilişkin kurallarda ciddi değişliklere yol açacağı öngörülen teklifin yorumlanmasından önce mevcut durumun açıklanması uygun olacaktır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nun 329. maddesinde tanımlanmıştır. Söz konusu maddenin birinci fıkrasında “ Anonim şirket, sermayesi belirli ve paylara bölünmüş olan, borçlarından dolayı yalnız malvarlığıyla sorumlu bulunan şirkettir.” denilerek ifade edilmiştir. Bu itibarla “pay” kavramı teknik ve anonim şirketler hukukunun temelini teşkil eden bir kavramdır. Anonim şirketlerde pay, esas sermayenin veya sermaye artırımının tescili ile kendiliğinden doğmaktadır. Bir başka deyişle anonim şirketin kuruluşunun doğal bir sonucu olarak sermaye payları ortaya çıkmaktadır.
Anonim şirketlerde, şirket ortakları bakımından sermaye paylarını temsil eden ve kıymetli evrak niteliği taşıyan “pay senetleri” kurumunun incelenmesi gerekmektedir. Pay senetleri, anonim şirketler bakımından finansal varlıklardır. Kambiyo senetlerinden farklı olarak ise kurucu değil açıklayıcı niteliktedirler. Dolayısıyla şirketin veya sermaye artırımının tescilinden önce çıkarılacak pay senetleri geçersiz olacaktır. TTK’nın Menkul Kıymetler Başlıklı bölümünde 484. maddesinin birinci fıkrası ile pay senetlerinin tamına yer verilerek “Pay senetleri, hamiline veya nama yazılı olur.” şeklinde düzenlenmiştir. Tanımda da belirtiği üzere iki tür pay senedi bulunmaktadır. Anonim şirketlerde de isteğe bağlı olarak hamiline veya nama olmak üzere iki türlü pay senedi bastırılma olanağı mevcuttur. Pay senetlerinin hamiline yazılı olması halinde, bedelleri tamamen ödenmemiş paylar için hamiline yazılı pay senetleri çıkarılamayacağı ve buna aykırı olarak çıkarılanların geçersiz olacağı düzenlenmiştir (TTK m. 484/2). Böylelikle hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması bedellerinin tam olarak ödenmiş olması ön koşuluna bağlanmıştır.
Pay senetlerinin bastırılması; TTK’nın 486. maddesinin ikinci fıkrası ile “Paylar hamiline yazılı ise yönetim kurulu, pay bedelinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde pay senetlerini bastırıp pay sahiplerine dağıtır. Yönetim kurulunun hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca şirketin internet sitesine konulur. Pay senedi bastırılıncaya kadar ilmühaber çıkarılabilir. İlmühaberlere kıyas yoluyla nama yazılı pay senetlerine ilişkin hükümler uygulanır.” şeklinde düzenlenmiştir. Bununla birlikte aynı maddenin üçüncü fıkrası ile pay senetlerinin nama yazılı olması halinde, azlık istemde bulunursa nama yazılı pay senetlerinin bastırılıp tüm nama yazılı pay senedi sahiplerine dağıtılacağı öngörülmüştür. Görüleceği üzere nama yazılı pay senetlerinin bastırılması azlığın istemde bulunması şartına bağlanmıştır.
Pay senetlerinin devrine ilişkin olarak ise, hamiline veya nama yazılı olması da farklılık arz etmektedir. TTK’nın 489. maddesi hamiline yazılı pay senetlerinin devrini düzenlemiş olup “Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesiyle hüküm ifade eder.” denilmiştir. Dolayısıyla hamiline yazılı pay senetlerinin devrinde, zilyetliğin geçirilmesi yani devralana teslim öngörülmüştür. Nama yazılı payların ve pay senetlerinin devrinde ilke ise TTK’nın 490. maddesinde, “Kanunda veya esas sözleşmede aksi öngörülmedikçe, nama yazılı paylar, herhangi bir sınırlandırmaya bağlı olmaksızın devredilebilirler. Hukuki işlemle devir, ciro edilmiş nama yazılı pay senedinin zilyetliğinin devralana geçirilmesiyle yapılabilir.” şeklinde düzenlenmiştir.
Yukarıda kanuni düzenlemeler ile birlikte yer verilen açıklamaların ardından geçtiğimiz günlerde yaşanan gelişmelere değinilmesi gerekmektedir. Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne 16 Aralık 2020 tarihinde Kitle İmha Silahlarının Yayılmasının Finansmanının Önlenmesine İlişkin Kanun Teklifi sunulmuş ve Adalet Komisyonu’nda kabul edilmiştir. Bu şekilde teklifin Meclis Genel Kurulu’nda kabul edilmesi ve yürürlüğü konulması öngörülmektedir. Söz konusu teklifte Anonim Şirketler Hukuku’nun temelinde ciddi değişikliğe yol açacak düzenlemeler yer almaktadır.
Teklifte, anonim şirketlerde hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılması ve devri kurallarına yönelik birtakım düzenlemeler bulunmaktadır. Hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin teklifin 30. maddesinde, “6102 sayılı Kanunun 486 ncı maddesinin ikinci fıkrasına ikinci cümlesinden sonra gelmek üzere aşağıdaki cümle eklenmiştir.
Hamiline yazılı pay sahipleri ile sahip oldukları paya ilişkin bilgiler, senetler pay sahiplerine dağıtılmadan önce Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilir.” denilmiştir. Böylelikle hamiline yazılı pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin kural aynı kalmakla birlikte artık Hamiline yazılı pay sahiplerinin, sahip oldukları paya ilişkin bilgilerin ve senetlerin Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilmesi gerekecektir.
Hamiline yazılı pay senetlerinin devrine ilişkin olarak ise teklifin 31. maddesinde, “6102 sayılı Kanunun 489. Maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir.
MADDE 489 (1) Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesi suretiyle payı devralan tarafından Merkezi Kayıt Kuruluşuna yapılacak bildirimle hüküm ifade eder. Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirimde bulunulmaması halinde, hamiline yazılı pay senedine sahip olanlar, bu Kanundan doğan paya bağlı haklarını gerekli bildirimi yapılıncaya kadar kullanamaz.
(2) Hamiline yazılı pay senedine bağlı hakların şirkete ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde Merkezi Kayıt Kuruluşuna yapılan bildirim tarihi esas alınır.
(3) Merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından hamiline yazılı pay senetleriyle ilgili tutulan kayıtlar, ilgili kanunlar uyarınca yetkili kılınmış mercilerle paylaşılır.” şeklinde düzenlenmiştir. Dolayısıyla ETK ve TTK’da hamiline yazılı pay senetlerinin devri kuralının tamamen değiştiği görülmektedir. Devir bakımından mevcut kural ile zilyetliğin geçirilmesi yani devralana teslimi yeterlidir. Ancak teklifle birlikte, kayden izlenmeyen hamiline yazılı pay senetlerinde, devrin şirket ve üçüncü kişiler nezdinde hüküm ifade etmesi için pay senedinin devralan tarafından Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirimde bulunması zorunluluğu getirilmektedir. Böylece artık teslim yeterli olmayacak bildirim yapılması gerekecek, aksi takdirde ise hamiline yazılı pay senedini devralanlar, paya bağlı haklarını kullanamayacak, şirkete ve üçüncü kişilere karşı ileri süremeyecektir.
Tüm bunlara ek olarak, teklifte belirtilen yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde idari para cezası öngörülmektedir. Hamiline yazılı pay sahipleri ile sahip oldukları paya ilişkin bilgileri, senetleri pay sahiplerine dağıtılmadan önce Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirilmeyenlere 20 bin TL, hamiline yazılı payı devralıp da Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirmeyenlere ise 5 bin TL idari para cezası uygulanacaktır. Ayrıca halihazırda elinde hamiline yazılı pay senedi bulunduran kişilerin 31 Aralık 2020 tarihine kadar şirkete başvuruda bulunması, şirket yönetimi kurulunun da hamiline yazılı pay senedi sahipleri ile paylara ilişkin bilgileri Merkezi Kayıt Kuruluşuna bildirmesi gerekmekte, bu bildirimin yapılmadığı durumda, pay senedi sahibi ve yönetim kurulu üyelerine 20 bin TL idari para cezası uygulanacağı düzenlenmiştir.
Sonuç olarak, şu an kabul ve onay sürecinde olan söz konusu Teklif ile birlikte hamiline yazılı pay senetleri ve sahiplerine etkisi bakımından oldukça köklü değişiklikler getirilmekte ve bunlardan kaynaklı olarak hamiline yazılı pay senedinin doğası gereği mevcut olan avantajların anlamını kaybedeceği dikkat çekmektedir. Hamiline yazılı pay senedi sahiplerinin mevcut düzende belirlenmesinin daha zor olmasından dolayı özellikle bu pay senetlerinin tercih eden kimseler bulunmaktadır. Fakat bu teklif ile birlikte artık merkezi Kayıt Kuruluşu tarafından hamiline yazılı pay senetlerine ilişkin tutulan kayıtlar, ilgili kanunlar gereğince yetkili mercilerle paylaşılacaktır. Bunun sonucunda ise devlet hamiline yazılı pay senetlerinin devri ile ilgili tüm işlem ve kayıtları takip edebilecektir.