Evlat edinme, bir bireyin veya çiftin kendilerine kan bağıyla bağlı olmayan bir diğer bireyin belirli sorumluluklar çerçevesinde bakımını üstlenmesi ve onu yapay soybağına katmasıdır. Bu işlemin iki ana amacı vardır, birincisi korunmaya muhtaç çocukların, evlat edinilerek aile hayatına girmeleri ve bakımlarının üstlenilmesidir. Amaçlardan ikincisi ise evlat edinen tarafın çocuk özlemini ortadan kaldırarak anne veya baba olmalarını sağlamaktır. Görüldüğü üzere, evlat edinme iki tarafın da doğal sayılan aile hayatına girmelerine olanak sağlamak için oluşturulmuş bir kurumdur. Sürecin işleyişi 4721 sayılı yeni Türk Medeni Kanunu’nun 2002 yılında yürürlüğe girmesi ile büyük oranda değiştirilmiştir.
Eski kanunun aksine, 4721 sayılı kanunla beraber evlat edinme işlemini gerçekleştirme yetkisi, kanuni şartları araştırmakla yükümlü olmayan noterlerden mahkeme kararına geçmiştir. Önceki Medeni Kanun’da « medeni hukuk sözleşmesi » olarak tanımlanan evlat edinme Yeni Kanun ile kamu düzeni ile ilgili bir kurum haline gelmiştir; bu nedenle evlat edinme herhangi bir özel hukuk sözleşmesine konu olamaz. Böylece evlat edinen ve edinilen arasındaki sözleşme yetersiz kılınmış, işlem hakimin izni ile yapılan resmi senete bağlı kılınmıştır. Aile hukukunun en önemli kurallarından biri olan çocuğun önde gelen menfaatinin gözetiminin sağlanması amacıyla mahkemelerin yükümlülükleri arttırılmıştır. Bu süreçle ilgilenecek mahkeme, evlat edinmek isteyen kişinin ikamet ettiği bölgeye en yakın olan mahkemedir. Evlat edinmek isteyen çiftler evli olmak zorundadırlar, evli olmayan çiftler kesinlikle birlikte evlat edinemez. Eşler en az beş yıldır evli olmak ya da otuz yaşını doldurmuş olmak zorundadırlar. Eşlerden biri diğerinin çocuğunu evlat edinmek istiyorsa en az iki yıldır evli olmaları ya da evlat edinecek olanın otuz yaşından büyük olması gerekir. Evli olmayan ve tek başına evlat edinmek isteyen kişi ise otuz yaşını doldurmuş olmalıdır. Türk Medeni Kanunu bir bireyin veya çiftin edinebileceği evlat sayısına bir kısıtlama getirmemiştir. İkinci bir evlat edinmek için yalnızca ilk evlatlığın açık muvafakatı şartı eklenmiştir. Evlat edinen kişinin ekonomik durumunun yerinde olması ve evlat edinme kurumunun ana ilkelerine aykırı bir amaç taşımaması da zorunludur, gerektiğinde uzman görüşüne başvurulur. Evlat edinme işleminden sonra ana ve babaya ait olan haklar evlat edinene geçer.
4721 sayılı Kanuna göre, küçüklerin evlat edinilmesi ve erginlerin evlat edinilmesi farklı kurallara bağlıdır. Evlat edinme genel olarak korunmaya muhtaç küçüklerin bakiminin üstlenilmesi olarak algılandığından dolayı yeni kanun daha çok küçüklerin evlat edinilmesiyle ilgili olan koşulları düzenlemiştir. Ergin bir bireyin evlat edinilme işleminin koşulları, reşit olmayan bir bireyin evlat edinilme işleminin koşullarına kıyasla daha fazla şartı kapsamaktadır ve daha ağırdır.
- Küçüklerin Evlat Edinilmesi
Türk Medeni Kanunu’nun 305. maddesi ile bir küçüğün evlat edinilmesi evlat edinen tarafından en az bir yıl süreyle bakılmış ve eğitilmiş olması koşuluna bağlanmıştır. Bu koşul evlat edinme işlemi gerçekleşmesi öncesi tarafların birbirlerini tanımaları amacına hizmet etmektedir. İkinci koşul olan küçüğün yararı evlat edinme işleminin en önemli ve « olmazsa olmaz » koşuludur. Evlat edinilen evlat edinenden en az on sekiz yaş küçük olmalıdır. Evlat edinilen küçük ayırt etme gücüne sahipse rızası olmadan evlat edinilemez. Evlat edinilecek olan küçük vesayet altındaysa vesayet dairesinin izni gereklidir. Evlat edinme işleminin gerçekleşebilmesi için eğer varsa ananın ve babanın rızası zorunludur.
4721 sayılı kanun ile evlat edinmek isteyen kişinin altsoyu bulunmaması zorunluluğu kaldırılmıştır ancak evlat edinmenin evlat edinenin diğer çocuklarının yararlarının hakkaniyete aykırı şekilde zedelenmemesi koşulu getirilmiştir. Altsoy bulunması durumunda bu kişilerin de dava sürecinde görüşlerine yer verilmesinde karar kılınmıştır.
Evlat edinilen evlat edinenin mirasçısı olur ve evlat edinenin soyadını alır; ayrıca, evlat edinen isterse evlat edinilene yeni bir isim verebilir. Ayırt etme gücüne sahip olmayan küçüklerin nüfus kaydına evlat edinen eslerin ismi yazılır.
- Ergin ve Kısıtlıların Evlat Edinilmesi
Eğer ergin veya kısıtlı bir bireyin evlatlık olması söz konusuya, evlat edinenin soyunun açık muvafakati gereklidir. Bunun nedeni evlat edinilenin evlat edinenin varisi konumuna gelmesi sonucunda mirasın bölüşümünde doğacak değişiklikten diğer varislerin onayının alınması gerekliliğidir. Reşit olmayan bireylere sağlanması gereken bakım bir yıl iken, ergin bireylerde bu süre 5 yıla çıkarılmıştır. Bunun nedeni tarafların birbirlerini reşitken tanıdıkları için, aile ortamına alışacaklarından emin olmalarının sağlanmasıdır. Bu bakımın gerçekleşmesi için hukuki bir karara ihtiyaç duyulmamaktadır. Beş yıllık bakımın yapıldığının kanıtlanması ise tanıklar aracılığıyla gerçekleşmektedir. Bedensel veya zihinsel engeli sebebiyle yardıma muhtaç olmak alternatif koşullardan bir tanesidir. Eğer evlat edinilecek kişi evli ise eşinin de rızası gereklidir.
Erginlerin ve kısıtlıların evlat edinilmesinde küçüklerin evlat edinilmesine ilişkin hükümler kıyas yoluyla uygulanır. Ergin olan evlatlık eğer isterse evlat edinenin soyadını alabilir.
Evlatlık ilişkisinin kaldırılması da aynı şekilde 4721 sayılı kanunla ele alınmıştır ve evlat edinilenin menfaati en önem verilen husus olmuştur. Evlatlık ilişkisinin kaldırılması evlat edinileni zararlı bir konuma düşürecekse, mahkeme ilişkinin kaldırılmasını onaylamayacaktır. Ayrıca, evlatlık ilişkisinin kaldırılması için, kaldırılma nedeninin bilinmesiyle beraber bir yıl içinde mahkemeye başvurulması gerekir. Aksi takdirde ilişki kaldırılmaz.