Boşanma, taraflar arasındaki evlilik birliğinin kanunda yazılı sebeplere dayanılarak dava sonunda ve mahkeme kararı ile sona erdirilmesidir. Evlilik birliğini sona erdiren boşanmanın bir takım mali sonuçları bulunmaktadır. Boşanmanın eşlerle ilgili mali sonuçlarından birisi de tazminat olup şartlar gerçekleşmişse boşanma nedeniyle ayrıca maddi ve manevi tazminata hükmedilebilmektedir. Boşanma davasında maddi tazminat ve manevi tazminat Türk Medeni Kanunu’nun 174. maddesinde özel olarak düzenlenmiştir.
Boşanmada Davalarında Tazminat Nasıl Talep Edilir?
Boşanma nedeniyle talep edilecek olan maddi ve manevi tazminatlar, iki şekilde istenebilir:
- Taraflar boşanma davası ile birlikte maddi ve manevi tazminat talep edebilirler. Bu durumda, tazminat talebi boşanma kararının parçası olduğundan, ayrıca nispi harç veya vekalet ücreti ödenmez.
- Boşanma davası sonrasında ortaya çıkan kusur tespitine göre ayrı bir tazminat davası açılabilmektedir. Ancak bu durumda nispi harç ödenir ve vekalet ücreti de nispi olarak belirlenir.
1. Boşanma Davalarında ya da Sonrasında Talep Edilebilecek Maddi Tazminat
Boşanmada maddi tazminat, Türk Medeni Kanunu m.174/1’de özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre:
“Mevcut veya beklenen menfaatleri boşanma yüzünden zedelenen kusursuz veya daha az kusurlu taraf, kusurlu taraftan uygun bir maddi tazminat isteyebilir.”
Boşanma kararı verilerek evlilik birliğinin sona ermesiyle birlikte, eşler arasındaki ekonomik ortak hayat da son bulmaktadır. Boşanma sonucunda maddi tazminat talebinin amacı, kusursuz veya daha az kusurlu tarafın uğradığı maddi zararı gidermektir. Bu düzenleme, boşanan eşin evlilik sırasında sahip olduğu hayat standardını boşanmadan sonra da devam ettirebilmesini amaçlar. Maddi tazminatın miktarının belirlenmesinde, evlilik süresince eşin sürdüğü hayat standardı dikkate alınır.Buna bağlı olarak hakimin, az kusurlu veya kusursuz eş lehine maddi tazminata hükmedebilmesi için birtakım şartların oluşması gerekmektedir.
Boşanmada Maddi Tazminatın Şartları
- Boşanmaya karar verilmiş olmalıdır. TMK 174’e göre maddi tazminata hükmedilmesi için boşanmanın gerçekleşmiş olması gerekir.
- Kişi maddi tazminat talebinde bulunmalıdır. Boşanma davası sonucunda hakimin maddi tazminata hükmedebilmesi için, kişinin bu hususu talep etmiş olması gerekmektedir.
- Evlilik birliği, boşanma kararı ile sona erdirilmelidir. Zira evlilik birliği boşanma kararı dışında, gaiplik veyahut ölüm kararı ile sona ermişse karşı taraf maddi tazminat isteminde bulunamaz.
- Tazminat ödeyecek kişi boşanmada kusurlu olmalıdır. Maddi tazminat ödemesine hükmedilen eşin, evlilik birliği içerisinde daha kusurlu olması gerekmektedir. Bu kusur diğer eşe karşı şiddet uygulanması, sadakat yükümlülüğünün ihlali, zina, alkol ve kumar bağımlılığı gibi evlilik birliğini sarsacak türden kusurlardandır.
Bununla birlikte maddi tazminat talebinde bulunan eş, kusursuz veyahut diğer eşe nazaran az kusurlu olmalıdır. Bu kusur oranı ise her olay ve dava özelinde hakim tarafından tespit edilmektedir. Ağır veya tam kusurlu eşin maddi tazminat talebinin de kabul edilmesi mümkün değildir. Burada önemli olan tazminat talep edenin boşanma sebebindeki kusurudur. Bir başka deyişle tazminat talep edenin kusuru ile boşanma sebebi arasındaki nedensellik bağının değerlendirilmesi gerekir.
- Tazminat sorumluluğundan söz edilebilmesi için mutlaka ortada bir zarar olmalıdır. Boşanmada tazmin edilecek maddi zarar ise mevcut veya beklenen menfaatin ihlalidir. Mevcut menfaatler, evlilik birliğinin taraflara getirdiği yararlardır. Mevcut menfaate örnek olarak davalı tarafın evlilik birliğinin giderlerine katılması ve eşine yardımcı olması veya evlilik nedeniyle eşin sağladığı bakım, barınma, sağlık ve normal yaşam faaliyetinin gerektirdiği sosyal ihtiyaçların giderilmesi, davalı eşin sigortasından yararlanılması, gösterilebilir. Beklenen menfaatler ise evlilik birliği devam etse idi ileride gerçekleşmesi beklenen ancak boşanma nedeniyle gerçekleşemeyecek olan menfaatlerdir. Boşanma yüzünden kaybedilen miras hakkı, sigorta hakkı kaybı buna örnek olarak gösterilebilir. Kısaca buna kesilen desteğin karşılığı da diyebiliriz. Görüleceği üzere; “beklenen menfaatin zedelenmesi nedeni ile zarar” , Borçlar Hukukundaki “zarar” dan daha geniştir. Maddi tazminatın miktarı; evlilik süresi ve talep eden eşin boşanmadan sonra yeniden evlenme olasılığı tarafların ekonomik durumu; boşanmadaki kusur derece ve yoğunluğu; eşin diğer eşin sosyal güvenlik imkanlarından yararlanma hakkının ortadan kalkması; boşanmayla yaşam standardının düşecek olması; boşanmadan sonra yoksulluk nafakası ve diğer eşin malvarlığından tasfiye ve diğer artış payı alabilme durumu; toplumun genel yapısı ve yaşam koşulları gibi ölçütler değerlendirilerek hükmedilir. Diğer taraftan belirtmek gerekir ki söz konusu zararın, evlilik birliğinin sona ermesi nedeniyle ortaya çıkmış olması gerekir. Yani boşanma ile zarar arasında nedensellik bağı bulunmalıdır.
2. Boşanma Davalarında ve Sonrasında Talep Edilebilecek Manevi Tazminat
Boşanmada manevi tazminat TMK m.174/2 hükmü ile özel olarak düzenlenmiştir. Buna göre:
“Boşanmaya sebep olan olaylar yüzünden kişilik hakkı saldırıya uğrayan taraf, kusurlu olan diğer taraftan manevi tazminat olarak uygun miktarda bir para ödenmesini isteyebilir.”
Boşanmada Manevi Tazminatın Şartları
- Kişi manevi tazminat talebinde bulunmalıdır.
- Evlilik birliği, boşanma kararı ile sona erdirilmelidir. Zira evlilik birliği gaiplik veyahut ölüm kararıyla sona ermişse karşı taraf manevi tazminat isteminde bulunamaz.
- Tazminat ödeyecek kişi boşanmada kusurlu olmalıdır. Manevi tazminat talebinde bulunan eş, diğer eşe oranla az kusurlu ya da kusursuz olmalıdır.
- Manevi tazminat talebinde bulunan eşin kişilik hakları, diğer eşin davranışları sonucunda saldırıya uğramış olmalıdır.
- Kişilik haklarındaki zarar ile boşanma arasında uygun illiyet bağı bulunmalıdır.
Eşlerden birinin manevi tazminat talep edebilmesi için kişilik hakkının ihlali dolayısıyla manevi zarara uğramış olması gerekir. Boşanma nedeni ile manevi tazminat talep edilebilmesi için manevi zarara sebebiyet veren ve boşanmaya neden olan eylemin eşlerden biri tarafından yapılması veya eşlerden birinin manevi zarar doğuran eyleme müdahale imkânı var iken müdahale etmeksizin seyirci kalmış olması gerekir. Boşanma davasında manevi tazminat taleplerinde boşanmaya neden olan olayın aynı zamanda eşin kişilik hakkını ihlal edip etmediği ayrıca değerlendirilmelidir. Kimi durumlarda boşanmaya karar verilebilmesi için yeterli sebebin varlığına rağmen kişilik hakkı ihlalinin varlığından söz edilemeyebilir.
Yüksek Mahkeme kararlarında çeşitli davranışlar kişilik haklarına saldırı olarak kabul etmiştir. Bunlar arasında cinsel ilişkinin kurulamaması, eşlerden birinin diğerine karşı fiziksel şiddet uygulaması, sadakatsizlik, hakaret ve aşağılama gibi söylemler, güven sarsıcı davranışlar, eşin üçüncü kişiyle yaşaması, eşin diğer eşe karşı tehdit fiilinde bulunması,Eşinin ailesi ile iletişimini engellemek, eşini istemediğini söylemek, eşinin hamileliği ile ilgilenmemek, eşini etnik kimliği üzerinden aşağılamak, eşine hakaret içeren telefon mesajları göndermek, eşini haksız yere hırsızlıkla suçlamakgibi durumlar yer alır.
Boşanma Davasında Tazminat Miktarlarının Belirlenmesi
Maddi tazminat miktarının belirlenmesinde mahkemenin bağlı olduğu en yüksek sınır, tarafların istediği miktardır. Yani mahkeme, tarafların talep ettiği tazminat miktarından daha yüksek bir miktara hükmedemez. Boşanma durumundaki kusur oranları, evliliğin süresi, tarafların mali durumu gibi faktörler, özellikle tazminat ödemesi gereken tarafın ödeme kabiliyeti göz önüne alınarak maddi tazminat miktarını belirler.
Manevi tazminat miktarı ise, tarafların ekonomik ve sosyal durumlarına, paranın satın alma gücüne, kişisel haklara ve özellikle aile bağlarının zarar görmesinin şiddetine göre belirlenmektedir. Maddi tazminatta olduğu gibi manevi tazminatta da mahkeme, tarafların talepleriyle bağlıdır. Mahkeme, istenenden fazla manevi tazminat ödemesine karar veremez.
Türk Medeni Kanunu’nun 176. maddesi gereğince maddi tazminat, aylık ödemeler veya tek seferde ödeme şeklinde hükmedilebilmektedir. Ancak manevi tazminatın aylık ödemeler şeklinde ödenmesi mümkün değildir; mutlaka tek seferde ödenmelidir. Faiz talep edilirse, manevi tazminata hükmedilmesi durumunda, kararın kesinleşme tarihinden itibaren belirlenen bedel üzerinden faiz hesaplanır.
TMK 176/1: “Maddî tazminat ve yoksulluk nafakasının toptan veya durumun gereklerine göre irat biçiminde ödenmesine karar verilebilir.”
TMK 176/2: “Manevî tazminatın irat biçiminde ödenmesine karar verilemez.”
TMK 176/4: “Tarafların malî durumlarının değişmesi veya hakkaniyetin gerektirdiği hâllerde iradın artırılması veya azaltılmasına karar verilebilir.”
Boşanma Davasında Tazminat İsteme Süresi Nedir?
TMK 178: “Evliliğin boşanma sebebiyle sona ermesinden doğan dava hakları, boşanma hükmünün kesinleşmesinin üzerinden bir yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.”
Gerek maddi tazminat gerekse manevi tazminat boşanma davası ile birlikte talep edilebileceği gibi ayrı bir dava ile de ileri sürülebilir. Tazminat talebinin boşanma davasından sonra ayrı bir davada ileri sürülmesi halinde TMK m.178 hükmü gereği boşanma hükmünün kesinleşmesinden itibaren bir yıl içinde tazminat davasının açılması gerekir. Zira evliliğin boşanma nedeni ile son bulmasından doğan dava hakları, boşanma hükmünün kesinleşmesinden başlayarak bir yıllık sürenin sonunda zamanaşımına uğrar.
Anlaşmalı Boşanma Davasında Maddi ve Manevi Tazminat Talebi
Taraflar çekişmeli olarak boşanabildikleri gibi anlaşmalı olarak da boşanabilirler. Anlaşmalı olarak boşanmak isteyen eşler, anlaşmalı boşanma protokolü hazırlayarak mahkemeye başvururlar. Bu durumda, eşler anlaşmalı boşanma sürecinde maddi veya manevi tazminat talep edebilirler. Ancak, anlaşma yoluyla boşanma durumunda, kusur şartı aranmaz, hâkim tazminat hükmü verirken kusur tespiti yapmaz. Bu nedenle, bir eşin tazminat talebinde bulunması ve diğer eşin kabul etmesi halinde, tazminata hükmedilmektedir.