Giriş
Kayyım, mahkeme kararı ile bir kişi veya kurumun geçici olarak yönetimine atanan yöneticidir. Kayyımın temel amacı, şirketin faaliyetlerini sürdürmesini sağlamak, malvarlığını korumak ve olası zararları önlemektir. Anonim şirketlerde kayyım atanması, özellikle şirket yönetiminde hukuka aykırılık, organ eksikliği, iflas riski veya ortaklar arası ciddi anlaşmazlık gibi durumlarda önemli bir hukuki araç olarak kullanılmaktadır. Kayyım, şirketin işleyişini devam ettirir, alacaklıların ve ortakların haklarını güvence altına alır ve şirketin faaliyetlerini hukuka uygun biçimde sürdürmesini sağlar.
Kayyım Atanmasının Hukuki Dayanağı
6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu, anonim şirketler için doğrudan bir kayyım düzenlemesi getirmemekle birlikte, 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun 403, 426/3 ve 427/4 maddelerinde kayyım atanmasına ilişkin hükümler mevcuttur. Bu nedenle uygulamada, anonim şirketlere kayyım atanması genellikle TMK hükümleri çerçevesinde çözümlenmektedir. Nitekim TTK’nın 1. maddesi uyarınca, Türk Ticaret Kanunu 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’nun ayrılmaz bir parçasıdır ve TTK’da hüküm bulunmayan hâllerde TMK hükümleri uygulanır.
Anonim şirkete kayyım atanması, mutlaka mahkeme kararı ile gerçekleştirilir. Bu davalar, anonim şirketi doğrudan ilgilendirdiği için mutlak ticari dava niteliğine sahiptir. Görevli mahkeme, şirket merkezinin bulunduğu yerdeki asliye ticaret mahkemesidir. Mahkeme, kayyımı iradi kayyım, denetim kayyımı veya yönetim kayyımı olarak atayabilir.
Kayyım Atanmasının Sebepleri
1. İflas Durumu
Şirketin iflas etmiş olması veya iflasa sürüklendiğine dair güçlü emarelerin bulunması kayyım atanmasını gerekli kılar. Bu durumda kayyım, şirketin malvarlığını güvence altına alır, alacaklıların menfaatlerini korur ve iflas sürecinin hukuka uygun biçimde yürütülmesini sağlar. Kayyım, iflas sürecinde şirketin faaliyetlerini gözetir ve değer kaybını önleyecek tedbirler alır.
2. Şirket İçi Menfaat İhtilafları
Şirket içinde veya dışında ciddi hukuki ihtilafların ortaya çıkması hâlinde, mahkeme kayyım atanmasını uygun görebilir. Kayyım, bu ihtilafların çözümüne yardımcı olur, şirketin malvarlığının korunmasını sağlar ve yasal süreçlerin düzgün şekilde yürütülmesini temin eder.
3. Organ Eksikliği
TMK m. 427/4, bir tüzel kişi gerekli organlarından yoksun kalır ve yönetim başka yoldan sağlanamazsa vesayet makamının yönetim kayyımı atayacağını düzenlemektedir. Buradaki “organlardan yoksunluk”, şirketin zorunlu organlarının bulunmamasını ifade eder. Anonim şirketlerde zorunlu organlar genel kurul ve yönetim kuruludur.
· Genel kurul eksikliği, her faaliyet dönemi sonunda yapılması zorunlu olan toplantının hiç yapılamaması, toplantı nisabının sağlanamaması veya karar alınamaması hâllerinin süreklilik kazanması durumunda ortaya çıkar.
· Yönetim kurulu eksikliği, genel kurulun toplanamaması nedeniyle yönetim kurulunun seçilememesi, seçim için gerekli nisabın sağlanamaması veya yönetim kurulu üyelerinin topluca istifa etmesi durumunda söz konusudur.
Bu gibi durumlarda, şirketin devamlılığını sağlamak ve menfaatlerini korumak amacıyla yönetim kayyımı atanması gerekmektedir. Kayyım, geçici olarak yönetim kurulunun görevlerini üstlenir ve şirketin işleyişinin aksamasını önler.
4. Ceza Hukuku Alanında Tedbir
CMK Madde 133 uyarınca, bir suçun şirket faaliyeti çerçevesinde işlendiğine dair kuvvetli şüphelerin bulunması ve maddi gerçeğin ortaya çıkarılabilmesi için gerekli olması hâlinde, hâkim veya mahkeme, şirket işlerinin yürütülmesiyle ilgili olarak kayyım atayabilir. Bu tedbir, şirketin faaliyetlerini geçici olarak yönetmek ve suçla ilgili sürecin sağlıklı yürütülmesini sağlamak amacı taşır.
Kayyımın Görev ve Yetkileri
Bir şirkete kayyım atanabilmesi için mutlaka mahkeme kararı gerekmektedir. Kararda, kayyımın türü, görev ve yetkileri açıkça belirtilir. Kayyımın yetkileri, atanma sebebine bağlı olarak sınırlıdır; şirket organlarının yerine geçip onlar gibi karar alması mümkün değildir. Denetim kayyımı atanması, yönetim kurulunun yetkilerini ortadan kaldırmaz; yönetim kurulu idare ve temsil görevlerini sürdürmeye devam eder. Kayyım, yalnızca belirli bir iş için atanmışsa, yetki ve görevleri de bu işle sınırlı olur.
Sonuç
Anonim şirketlere kayyım atanması, istisnaî ve geçici bir tedbirdir. Temel amacı, organ eksikliği veya yönetim boşluğu nedeniyle şirketin sona ermesini önlemektir. Mahkemeler, kayyım atarken asıl amacın şirketin devamlılığını sağlamak olduğunu göz önünde bulundurmalı; kayyımın görev, yetki, süre ve ücreti açıkça belirlenmelidir. Kayyımın, şirketi sürekli yönetmesi veya temsil etmesi engellenmelidir. Kayyım uygulamaları, şirketin malvarlığını ve ortakların menfaatlerini koruyarak anonim şirketlerin hukuka uygun şekilde faaliyet göstermesine katkı sağlar.